Các em thân mến,
Cách
đây 44 năm, nhân buổi lễ phát thưởng hè năm 1929 tại Phương Thành (Hà
Tiên) nhà thơ Đông Hồ có nói chuyện với các em học sinh hiện diện hôm ấy
về cách sử dụng những ngày nghỉ học.
Câu chuyện giáo dục này tuy trình bày cách nay gần nửa thế kỷ, vẫn còn thích hợp với các em học sinh hôm nay.
Bài
nói chuyện trên đã đăng trong tạp chí Nam Phong số 144 tháng 11 năm
1929 và vừa đây được in lại trong quyển tuyển tập thi văn DÒNG CỔ NGUYỆT
của thi sĩ Đông Hồ, do BỐN PHƯƠNG xuất bản vào dịp lễ húy nhật của tác
giả.
Với
sự đồng ý của gia đình thi sĩ, chúng tôi xin chép lại dưới đây lời
khuyên của nhà thơ Đông Hồ để các em suy nghĩ hầu thu thập những lợi ích
thiết thực trong những ngày nghỉ ngơi, vui chơi sau thời gian dài cực
nhọc vùi đầu với sách vở.
Dưới đây là lời khuyên học sinh của nhà thơ Đông Hồ.
"Điều
cần nhất cho các học sinh trong khi bãi trường là phải chơi bời cho
thỏa thích, nhưng chơi cách nào có hại cho thần trí, chơi cách nào có
ích cho tâm hồn là một điều các học sinh phải cẩn thận lựa chọn.
Trong
các cuộc chơi có bổ ích cho trí não tinh thần thì chỉ có cuộc đi chơi
phong cảnh thiên nhiên. Nên trong mùa nghỉ hè này, có nhiều trường định
tổ chức cuộc du lịch cho học sinh, hoặc ở một nơi bãi biển, hoặc ở một
làng quê.
Những
cuộc chơi phong cảnh như thế, vừa có tính cách thể thao, để tập luyện
thân thể, vừa có khí vị phong nhã để tĩnh dưỡng tâm hồn.
Ở
giữa một chốn thung lũng, chung quanh núi rừng bao bọc, cây cỏ hàm
nhuận, bao giờ cũng có ao trong giếng ngọt, đối với ngọn núi cao đứng
ngất trời, ngẩng đầu trông lên, giác quan như bay bổng trên từng mây.
Đang lặn g ngắm đắc ý như thế thì chợt nghe có tiếng con chim con nó kêu
ríu ra ríu rít trên cành, một trận khinh phong nhè nhẹ thoảng qua, bây
giờ, dầu không ai nói, mà đứa trẻ cũng cảm được vẻ hay nét đẹp trong
cảnh thiên nhiên, cảm biết cái khí vị nhẹ nhàng mùa này thay sang mùa
kia, cảm nghĩ cái tiếng con chim nọ là một tiếng đàn tuyệt diệu của ngón
tay tạo hóa gẩy lên, cảm biết vũ trụ này là một nơi vườn xuân vui vẻ
đầy những gió trăng hoa mộng.
Bây
giờ thì thích quá, bèn đua nhau trèo lên đến tận tuyệt đỉnh để trông
cảnh trời đất bao la, mây gió tơi bời, lại kéo nhau xuống núi, đi lẩn
khuất trong những đường quanh nẻo tắt, ghé hái mấy cái hoa rừng, đem cài
giắt lên mái đầu, rồi vừa trẩy vừa hát, những bài hát văn vắn của thày
học mới dạy cho, đã làm bài học thuộc lòng trong lớp hôm nào ; một luồng
gió thổi từ dưới đưa lại, mấy cái bông hoa cài trên đầu cuốn bay phấp
phới, tiếng hát cũng nhịp nhàng theo hơi gió du dương trên khoảng vô
cùng, như bao nhiêu cái miệng của đứa hài nhi tấu lên khúc ca nhạc để tạ
ơn thượng đế đã vì người đời mà tạo thành một cõi kiền khôn vô biên lạc
thú.
Trong
khoảng khắc, không phải dụng công gì mà đứa trẻ học một bài học cách
trí trực tiếp, nghĩa là hình ảnh tiếp xúc liền đến giác quan mà cảnh vật
phản chiếu ngay đến tâm hồn. Bài học nọ lại là học ở một nơi rộng rãi
trong sạch, đã có tăng bổ cho tâm hồn thần trí, lại còn làm được thư
thái khỏe mạnh cho thân thể, sức vóc biết chừng nào không phải cặm cụi
trong lớp học, hay trong thư viện mà ngửi cái mùi mốc trên tờ sách cũ.
Ấy
học là thế, chứ nếu chỉ ngồi rủ rỉ cặm cụi trong phòng kín, thì dẫu là
học núi học sông, học cây học cỏ, học gió học mây mà cũng chỉ là tờ giấy
có vết mực quằn quèo mà thôi, còn hiểu được ý nghĩa tư tường lý thú văn
chương là gì đâu. Tôi đâu dám quả quyết rằng: Ai không từng đứng trước
một đám cỏ non man mác, ngọn gió như lướt qua, rập rờn tận chân trời,
trong cỏ, cây hoa lê nở loáng thoáng một vài bông hoa lấm tấm, bày ra
hai nét tương phản ở chỗ đám cỏ xanh mơn mởn và chỗ mấy bông hoa lê
trăng trắng thì đọc câu:
Cỏ non xanh rợn chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa
Không làm sao hiểu thấu được câu ấy đã hàm biết bao thi vị..."
Các em thân mến,
Trên
đây, thi sĩ Đông Hồ đã khuyên các em nên dùng thời giờ vui chơi trong
những ngày nghỉ hè để sống gần thiên nhiên, nơi này các em sẽ được học
hỏi rất nhiều, ngoài việc tĩnh dưỡng tâm hồn và thể xác.
Nhà
hiền triết Hi-lạp Aristote cho rằng, cảnh tượng của thiên nhiên lúc nào
cũng đẹp. Nhà văn hào Pháp La Bruyère cũng thích thiên nhiên vì thiên
nhiên có những chỗ mà người ta nhìn ngắm, có chỗ làm cho ta rung cảm, và
có chỗ mà ta thích sống.
Mong
rằng trong kỳ nghỉ hè này, các em được dịp sống với thiên nhiên và các
em hoàn toàn thích thú với những ngày vui đùa thoải mái.
Thân mến chào các em
NGUYỄN HÙNG TRƯƠNG
