Hồi
đó tôi hai mươi lăm tuổi, thất nghiệp và đói. Đã nhiều lần tôi ở trong
tình cảnh như vậy, tại Constantinople, tại Paris, tại Rome. Nhưng tại
New York mà ngay cái không khí người ta thở cũng có cái vị hạnh vận,
thành công, mà thất nghiệp thì thật là tủi nhục quá.
Tôi
hoàn toàn không biết xoay sở ra sao, điều đó chẳng có gì lạ. Tôi muốn
kiếm ăn bằng ngòi bút nhưng không viết được tiếng Anh. Thành thử suốt
ngày tôi lang thang ngoài phố, không phải vì thích thể tháo đâu mà để bà
chủ nhà khỏi bận mắt.
Một
hôm, trên con đường 42, tôi đụng đầu với một người to lớn tóc hung
hung. Tôi nhận ra liền: Féodor Chaliapine, kép hát Nga nổi tiếng. Hồi
thiếu niên, tôi đã nhiều lần đứng nối đuôi mua giấy hạng bét để nghe ông
ta hát ở rạp Đế quốc Hí viện Moscou. Hồi làm báo ở Paris, tôi có lần
lại phỏng vấn ông ta. Tôi tưởng ông ta không nhận ra được, không ngờ
nhận ra được. Ông ta hỏi tôi:
- Bận lắm không?
Tôi đáp nhi nhí một câu mơ hồ. Có lẽ ông ta đoán được tình cảnh của tôi.
- Theo tôi về khách sạn tôi trọ ở đường Broadway và đường 103 nhé? Chúng mình cùng đi bộ.
Lúc đó đã giữa trưa và tôi đã đi lang thang năm giờ rồi.
- Nhưng, ông Chaliapine ạ, từ đây tới đó năm sáu cây số lận.
Ông ta ngắt lời tôi:
- Điên nào. Chưa đầy trăm thước.
Tôi ngạc nhiên nhìn hỏi:
- Trăm thước?
- Thì vậy chứ sao! Tôi không nói là tới khách sạn, dĩ nhiên. Là tới gian bắn ở đại lộ 6 ấy.
Tôi
chẳng hiểu gì cả. Nhưng cũng đi theo. Một lát chúng tôi tới trước gian
hàng đó, đứng ngó hai chú lính thủy bắn vào một cái bia, đều đều, không
biết bao nhiêu lần. Rồi chúng tôi lại tiếp tục đi.
Lần này ông nhanh nhẩu bảo:
-
Chỉ còn tám trăm thước là tới vườn thú của công viên trung ương. Ở đó
có một con tinh tinh (gorille) giống một kép hát có giọng cao mà tôi
quen.
Chúng
tôi lại thăm con tinh tinh. Cách đó một ngàn hai trăm thước, về tới
đường Broadway, chúng tôi ngừng trước một tiệm tạp hóa. Trước cửa tiệm
có bày một thùng dưa leo, Chaliapine trố mắt ra ngó dưa leo một lúc: bác
sĩ cấm ông ta ăn dưa leo.
- Chà, coi ngon quá. Trông thấy mà nhớ tuổi trẻ của tôi.
Còn
tôi, tôi tự hỏi sao chưa ngất ngư chứ, mà lại thấy khỏe mạnh hơn bao
giờ nữa. Chúng tôi ngừng một lần cuối cùng nữa ở đường 90 để ngắm những
hàng trái cây tại một chợ, trước một trạm xe điện mới sơn lại, góc đường
96, và sau cùng nó tới khách sạn. Chaliapine cười, bảo tôi:
- Đường đâu có xa, phải không? Bây giờ tụi mình đi ăn.
Sau một bữa thịnh soạn, ông mới cho tôi hiểu tại sao bắt tôi đi bộ 6 cây số đó. Giọng ông nghiêm trang:
-
Thầy sẽ không bao giờ quên lần đi bộ hôm nay đâu. Tôi đã cho thầy một
bài học nhỏ đấy. Đừng bao giờ lo lắng, buồn rầu vì đích còn ở xa. Chỉ
nghĩ tới cái gì đó ở cách ta một trăm thước thôi. Đừng lo ngại về một
tương lai bấp bênh. Chỉ nghĩ tới những cái vui ngày hôm sau thôi, dù nó
tầm thường tới mức nào đi nữa.
Nhiều
năm đã trôi qua. Ông Chaliapine đã qui tiên mà hầu hết những điểm làm
mục tiêu trong lần đi bộ không sao quên được đó, hiện nay cũng không
còn, cảnh vật đã biến thiên. Nhưng trong bao nhiêu năm đó, triết lý thực
tế của ông đã giúp tôi được nhiều.
Nó đã giúp tôi khi tôi quyết định học tiếng Anh.
Không khi nào tôi tự hỏi: "phải học bao năm nữa mới viết được thứ tiếng đó". Trái lại, tôi tự nhủ: "Hôm nay tờ Times có hai mươi tám tiếng mình chưa biết. Ngày mai sẽ còn không tới hai mươi tiếng."
Triết
lý đó cũng giúp tôi giữ vững được tinh thần khi vì một sự lầm lỡ của
các người hùn vốn, tôi buộc phải trả cho chủ nợ nửa số tiền mà tôi hi
vọng kiếm được trong bốn năm sau. Nếu trong 208 tuần lễ đó, tôi cứ nghĩ
bụng hoài rằng phải sống cực khổ thì chắc chắn tôi đã nản chí mà không
kiếm được một đồng nào cả. Nhưng tôi chỉ tự nhủ: "Thứ hai, thứ tư và thứ
sáu, mình sẽ làm cho mình". (1) Nghĩ vậy thì mọi sự thay đổi hết. Tôi
trả được hết nợ mà kiếm được đủ sống, không đến nỗi thiếu thốn.
Qui
tắc trăm bước của Chaliapine đó là một hoàng kim qui tắc. Ai cũng có
thể theo mà thấy có lợi. Có thể rằng cái đích ta nhắm còn xa thăm thẳm
đấy, nhưng không đầy trăm bước là "tới đại lộ 6". Như vậy cứ từng chặng
từng chặng một, chúng ta chẳng những sẽ tới đích, mà trên đường còn được
hưởng nhiều cái vui nữa.
Frederick Van Ryn
(trong Ý Cao Tình Đẹp)
NGUYỄN HIẾN LÊ (tuyển dịch)
___________
(1) Nghĩa là còn ba ngày kia, làm để trả nợ.
