MAURICE PONS
Nguyễn Hiến Lê (dịch)
Khi đã áp chế được chúng rồi, tôi mới bảo:
- Lấy một tờ giấy ra!
Chúng nhao nhao lên phản đối:
- Thưa thày đừng! Để hôm khác, thày.
Tôi yêu chúng lắm, như bày con của tôi! Tôi yêu cái tánh hay phản
đối, ranh mãnh, dại dột, làm biếng của chúng. Tôi yêu em Robert mập lù kia, cứ
ba ngày thì hai ngày quên không mang sách ; tôi yêu em Annette nhỏ xíu không
lần nào nộp bài mà không có vết mực ; yêu em Hervé nữa không làm sao nhớ được
những lỗi chánh tả dễ dàng nhất ; và em Philippe nữa mà không có sức mạnh nào
trên đời này có thể ngăn em viết leo ra ngoài lề được. Tôi yêu hết thảy các em
và các em biết như vậy lắm. Đã nhiều lần tôi xuýt mềm lòng, chiều các em năn
nỉ, đòi cái này cái nọ!
- Nào mau lên chứ! Chép đầu đề tác văn.
Thấy các em vội vàng lấy giấy, tôi hiểu rằng lúc nãy, các em ngại
tôi ra bài ám tả. Có vài em càu nhàu đấy, nhưng rồi giấy trắng, giấy chặm và
viết máy đã hiện đủ trên mặt bàn. Rồi hết thảy đều ngước mắt nhìn tôi, và trong
cặp mắt chúng, tôi chỉ thấy vẻ lo ngại, đợi đầu đề.
Tôi sẽ bỏ suốt ngày chủ nhật tới để chấm bài tụi con nít này đây,
còn chúng thì chúng sẽ chỉ bỏ ra một phút để phê phán tôi tùy đầu đề tôi sắp
ra. Tôi hồi hộp, lo ngại cũng gần như chúng.
- Trò phục vĩ nhân nào nhất, bất kì là vĩ nhân trong lịch sử,
trong thời này hoặc trong truyền thuyết. Cho biết tại sao lại lựa vĩ nhân đó.
Bao nhiêu cái đầu cúi xuống đều ngửng lên cả. Hầu hết đều toét
miệng ra cười, chắc chắn chúng sẽ chăm chú làm bài. Chúng thích đầu đề đó, và
tôi khoái lắm : trong thâm tâm chúng, thế nào chúng chẳng phê cho tôi một điểm
tốt.
- Thôi bây giờ làm bài đi… Hễ chuông đổ là thầy thu bài đấy…
Chúng lại cúi đầu xuống. Có em ngậm đầu một cây viết chì, có em vẽ
nguệch ngoạc lên giấy để suy nghĩ, rán nhớ lại những danh nhân đã được biết.
Rồi bỗng có mấy em đưa ngón tay lên xin hỏi:
- Thưa thầy, con lựa Chúa Ki Tô được không ạ?
A! Có biết bao ý nghĩ kì dị trong đầu óc những em nhỏ đó! Mà chúng làm cho mình nhiều khi lúng
túng chứ, chịu chúng thật!
- Ờ… được chứ, dĩ nhiên. Nhưng thày ngại rằng lựa vĩ nhân đó, con
sẽ khó viết đấy…
- Thưa thày, bà Jeanne d’Arc phải là một vĩ nhân không ạ?
- Thưa thày, lựa một con vật nổi danh, có được không ạ?...
Tôi đành để cho mỗi em tự lãnh lấy trách nhiệm và bảo chúng thôi
đừng hỏi nữa, làm bài đi. Một lát sau, viết chì và viết mực bắt đầu đưa tít
trên giấy và trong cảnh im lặng của lớp học, chỉ thỉnh thoảng còn nghe thấy
tiếng vò một bản nháp hoặc tiếng một cây thước kẻ rơi xuống sàn.
Nhưng tôi nhận ngay ra rằng trong khi các em khác đã viết hết hàng
này tới hàng khác thì em Benoit Trévol vẫn để tờ giấy trắng. Em có vẻ do dự
lung. Em rất siêng năng. Không phải là hạng giỏi nhất trong lớp nhưng nhiều lần
thấy em chuyên cần mà tôi cảm động. Có ý tứ, và thiện chí thì tôi chắc là không
em nào bằng. Đầu đề như vậy mà em có vẻ lúng túng, hoang mang, thì nhất định là
có lí do gì quan trọng đây. Thấy em ngơ ngác ngó tôi, tôi ra dấu bảo em lên. Em
đứng dậy, rón rén đi qua lớp học rồi bước lên bục, lại sát ghế của tôi. Em đăm
đăm ngó tôi, muốn nói mà vẫn còn do dự.
Tôi nói nho nhỏ để em kể lể nỗi lòng:
- Sao Benoit, tại sao con không làm bài? Có cái gì khó khăn không?
Em thu hết can đảm lại, mặt đỏ bừng, đỏ hơn chiếc áo lạnh em đang
bận nữa, ghé sát tai tôi, hỏi:
- Thưa thày, con có thể lựa ba con được không?
Nghề giáo viên quèn của chúng tôi chẳng có danh vọng gì mà gần như
vô vọng nữa. Nhưng có lúc chúng tôi được hưởng những niềm vui thầm kín, nhờ vậy
mà quên được hết thảy mọi nỗi chán nản : một em nhỏ mười tuổi nhón chân lên tin
cậy mình, thì thầm hỏi mình có quyền được nhắc tới ba của em không, cái đó đủ
an ủi mười năm âm thầm tận tụy với nghề rồi! Thử hỏi trên đời này, có ông lớn
nào, có bậc thiên tài nào, bậc vua chúa nào được nhận bảo vật đó không : những ánh
sáng đầu tiên lóe trong óc một em nhỏ, sự nảy nở của một tình cảm mới mẻ! Tôi
cảm động vô cùng, và phải gắng bình tĩnh lắm mới khỏi để lộ cho em thấy:
- Con tin rằng ba con thực là một vĩ nhân sao?
Benoit thốt lên, giọng tràn trề quyết tín:
- Dạ!
- Vậy thì làm bài mau lên và coi chừng chánh tả đấy nhé!
Một lát sau, ngọn bút của Benoit cũng đưa lia lịa trên giấy như
chúng bạn. Lưỡi thè ra, em chăm chú làm bài cho tới hết giờ.
Trong thị trấn nhỏ này, ai cũng biết rõ ông Trévol, thân phụ của
em, nhưng chắc chắn là danh vọng của ông không bao giờ vượt ra khỏi quận. Vừa
xúc động, vừa ngài ngại nữa, tôi thắc mắc tự hỏi không hiểu ông có cái gì mà
con trai ông coi ông là bậc vĩ nhân. Ông trạc tứ tuần, chẳng có nét nào giống
Tyrone Power, Fernandel (1).
Từ khi lại ở thị trấn này, ông làm kĩ sư trong một hãng thuộc da
nhỏ ở ngoại ô. Theo tôi biết thì chức vụ của ông trong hãng chẳng có gì quan
trọng đặc biệt, và ngày nào ông cũng đi xe điện lại hãng như hầu hết các nhân
viên khác. Ông ở tầng dưới một biệt thự có đủ tiện nghi, nhưng chẳng có gì sang
trọng, cùng với bà vợ và hai đứa con. Thỉnh thoảng bà Trévol và nhà tôi gặp
nhau ở ngoài phố hoặc ở chợ. Cũng như mọi các bà nội trợ khác, họ hỏi nhau ít
câu về giá của cải hoa hoặc bơ nhập cảng. Chính tôi cũng đôi khi trò chuyện với
ông Trévol. Ông hỏi thăm tôi về sự học, khả năng, sự gắng sức của Benoit. Tôi
khen em, nên ông và tôi tử tế với nhau, buổi chiều thứ bảy, ở trong rạp hát
bóng ra, hễ thấy nhau là nhã nhặn chào nhau. Tôi không nghe ai nói rằng ông có
làm chính trị, các công tác xã hội, hoặc ở trong một đoàn văn nghệ, thể thao
nào cả. Cũng như mọi người, ông bị động viên năm 1939, nhưng được làm ở tại
hãng vì hãng ông cung cấp cho quân đội. Hồi bị quân địch chiếm đóng, ông không
hợp tác với địch mà cũng không gia nhập kháng chiến. Ông quả là một người lương
thiện, dễ thương, nhưng nói cho ngay, tôi chẳng thấy ông có một chút xíu gì là
“vĩ nhân”, hiểu theo cái nghĩa tầm thường nhất của tiếng này. Tôi mong được con
trai ông phát giác cho tôi biết cái phong độ vĩ nhân của ông ra sao.
Vì vậy buổi tối hôm đó, về nhà, tôi vội vàng lật lật xấp bài tác
văn để tìm bài của Benoit Trévol. Tôi coi sơ sơ các bài khác để xem học sinh
của tôi đã lựa những vĩ nhân nào. Vercingétorix, Mermoz, Robin de Bois, Tarzan,
Lyautey, Charlot, De Gaulle được nhiều em lựa hơn cả. Tôi nhận thấy có một bài
viết về Staline, một bài viết về Thánh Francois ở Assise. Bài của em Annette
lại bị lem một vết mực bự, còn Philippe thì cũng lại viết leo ra ngoài lề nữa.
Sau cùng tôi gặp được bài của Benoit, và tôi đọc liền, thích thú lạ lùng. Bài
đó như sau:
“Vĩ nhân bậc nhất thế giới mà con được
biết là ba con. Chủ nhật, khi gia đình chúng con dạo mát trong công viên, mọi
người luôn luôn chào : “Chào ông Trévol”. Và con lấy làm hãnh diện. Ba con nắm
tay con. Ba can đảm. Buổi tối, tới giờ đi ngủ, ba ra ngoài khép cửa rào lại. Ba
không bao giờ biết sợ. Ba cũng rất mạnh nữa : có khi ba bồng má trong tay mà
leo cầu thang. Ba cũng rất thông thái. Con thấy cái gì ba cũng biết, biết cả
tên các ngôi sao, cũng biết các động cơ chạy ra sao nữa. Hôm nọ máy may gẫy, ba
đã sửa lại. Ba cũng biết trồng bông trong vườn nữa, và tới mùa xuân, bông nở. Ở
hãng, ba chế tạo thứ da tốt nhất thế giới. Vậy mà không bao giờ ba khoe cả : ba
không diễn thuyết trong ra-dô, không đăng hình mình lên báo như những người
khác. Nhưng chắc chắn là không có bậc vĩ nhân nào hơn ba, cả ở Paris hay ở Mỹ
cũng không có”
Có vài ba lỗi chánh tả nhẹ. Nhưng bài đáng được 18 điểm trên 20.
Tuần đó, Benoit đứng đầu sổ. Dĩ nhiên, bài của em, chỉ hai thày trò chúng tôi
biết với nhau thôi.
-------------------------
(1) Những nhân vật nổi danh trên màn ảnh.
(Bài này trích trong cuốn TÌNH CAO Ý ĐẸP do học giả Nguyễn Hiến Lê
tuyển và dịch, với sự cho phép của dịch giả)
