“Cả
thế giới xúc động. Con người vừa đặt bước chân đầu tiên lên mặt trăng.
Câu chuyện thần thoại hoang đường về những chuyến du hành nguyệt điện đã
được thực hiên một cách toàn hảo. Không có Hằng Nga, không cả chú Cuội.
Mặt trăng chỉ toàn là những hố sâu, lồi lõm, những miệng núi lửa tròn.
Mặt trăng là một hành tinh chết. Hai phi hành gia Hoa Kỳ đã diễn tả
khung cảnh trên mặt trăng giống như bãi sa mạc hoang vu nhưng hùng vĩ và
tuyệt đẹp… “
Mai
thờ thẫn xếp tờ báo cũ lại. Một chút nuối tiếc nào vương vương trong
lồng ngực. Mai cảm thấy buồn. Chả còn mấy ngày nữa là đến rằm Trung Thu.
Mặt trăng sẽ tròn vành vạnh như một chiếc mâm vàng óng. Bánh nướng thơm
ngon (Mai không thích ăn bánh dẻo cho lắm). Chiếc lồng đèn mặt trăng
cười cợt trong tay. Ba sẽ kể cho Mai câu chuyện cổ tích về Hằng Nga, chú
thỏ ngọc xinh xinh, chú Cuội già lếu láo. Nhưng hiện tại, Mai đang ngồi
buồn bã. Hết lồng đèn, hết chuyện cổ tích, hết ngắm trăng trong. Không
phải Mai không được má mua cho lồng đèn, không có bánh thơm đâu nhé.
Cũng không phải các chú Ba Tàu trên phố không làm lồng đèn, không nướng
bánh Trung Thu.
Bởi… Bởi trước mặt Mai là chiếc lồng đèn mặt trăng vĩ đại như cái nong
gạo sau bếp, và trong tủ chè, trên bàn thờ những hộp bánh ngon nằm ngả
ngớn một cách trịnh trọng chờ đợi. Vâng, Mai buồn vì Mai không thấy
thích thú khi ngắm đèn hoặc chờ bánh. Mai Nghĩ, còn trăng đâu, còn Trung
Thu đâu nữa mà mong mà đợi. Người ta đã lên trên ấy rồi. Họ không thấy
chú Cuội, Hằng Nga, cây đa, thỏ ngọc. Ôi, Mai thất vọng quá chừng! Chắc
chắn mặt trăng sẽ xấu ghê lắm, sẽ đen khiếp, méo mó, vặn vẹo khó coi.
Người ta lên trăng, người ta đuổi mất chị Hằng, thỏ ngọc trốn vào hang
đá, lấy ai mà chiếu ánh ngọc cho đêm Trung Thu. Chú Cuội bỏ đi rồi, ai
sẽ nghe tiếng hát của Mai nhắn nhủ chú Cuội già. Mấy hôm nay, Mai muốn
nhìn lại trăng xem nó ra sao.
Nhưng ác thay, mây che kín thật kín cả trời. Sương mờ mờ lạnh. Má bảo
đến khuya trăng mới tỏ. Mai chờ. Và lần nào Mai cũng ngủ gục trên ghế ở
hiên nhà trước khi mây tan. Tức ôi là tức. Má thì chắc chắn trăng vẫn tỏ
như xưa. Song Mai vẫn không tin, gặng hỏi má:
- Má ơi mặt trăng có xám xì không má, có méo không má?
Hỏi hoài má bực mình gắt:
- Con này hỏi nghe lạ, trăng 12, 13 thì làm sao tròn được. Phải rằm mới tròn và tỏ chứ.
Thế
là hết, mặt trăng đã méo rồi. Mai không tin luận cứ của má là trăng non
thì méo. Mai nhớ hình như năm ngoái, trăng đã tròn và sáng lắm kia mà.
Chắc chắn rồi. Trăng đang méo, rồi trăng sẽ hư đen như quả chôm chôm bị
tay người rờ mó vào.
Người
lớn cứ ca tụng mãi ba ông phi hành gia lên mặt trăng mà họ không thèm
biết gì đến nỗi buồn bã, sự mất mát lớn lao của Mai cả. Mai tức quá. Ước
gì Mai là ông Tổng Thống Huê Kỳ nhỉ? Mai sẽ không cho ai lên mặt trăng.
Ừ mà tại sao Mai không là Tổng Thống Huê Kỳ nhỉ?
- Mai ơi, có đi chợ Tết Trung Thu không con?
Ý
nghĩ tại sao mình không là Tổng Thống Mỹ để có quyền ngăn cản người đổ
bộ lên mặt trăng xinh đẹp của Mai, khiến Mai hết ham đi theo má. Nhưng
má đã ra gần tới chỗ Mai ngồi rồi. Giọng má mời mọc:
-
Đi xem chợ Trung Thu thế nào con. Mua thêm ít trái cây về để các anh
chị em nhà mầy phá cỗ. (Ý má muốn nói đến chị Lan, anh Hòa, em Cúc, em
Thu nhà bác Ngọc và dì Lam đó mà)
Tiếng guốc của má nghe lạo xạo. Mai thấy nôn nao. Thôi dẹp lại đã. Đi với má kẻo má buồn (?)
*
Chợ Trung Thu cũng không khác gì mấy năm cho lắm. Đi đến đâu mùi bánh thơm, mứt dẻo tràn ngập hai cánh mũi. Mai nghĩ:
- Quái nhỉ, sao người ta không lo gì cả, còn Trung Thu nữa đâu mà bán nhiều thế này?
Mặc
ý nghĩ của Mai, chỉ mình Mai biết, cả phố chợ vẫn đông đúc tấp nập.
Lẵng chợ của bà nào cũng đầy ắp. Đàn ông tay cắp, tay mang, gói lớn gói
nhỏ. Trẻ con mặt mũi cứ tươi lên, tay vung văng thận trọng chiếc lồng
đèn xanh đỏ đủ cỡ, đủ loại. Thôi thì lồng đèn tràn ngập. Đèn treo trên
hiên, đèn chất đầy trong quầy hàng. Lấp ló đâu đó, là những chồng đầu
lân với chùm râu trắng phơ phơ nằm vô duyên một mình, miệng cứ nhăn ra
cười cợt khách qua đường. Tuy vô duyên vậy chứ tụi nhỏ khoái bằng thích.
Nơi nào có bán lân y như là có con nít. Mai tự cho mình là chín chắn vì
chả thích đầu lân chút nào.Mua cái đầu lân úp kín đầu, Mai thấy
ngột ngạt là. Nhưng xem múa lân thì lại là chuyện khác. Vui thật là
vui. Tiếng trống bập bùng, ánh đuốc loang loáng. Ông địa tươi cười phơi
cái bụng bự, tay cầm quạt mo phe phẩy, lúc nào cũng phởn phơ chất phác
như củ khoai. Mai khoái nhất là lúc lân chờn vờn cái đầu để lấy cho được
cái phần thưởng to lớn, bị chú bé nhà chủ quái ác treo tuốt lên cao. Cả
khúc đuôi rùng rùng quẫy lộn, đầu lân há to, ngậm lại như cá gặp cạn.
Ngó bề không xong, ba bốn thanh niên lực lưỡng đi theo nối chân lân cho
cao, một ánh loáng đao phớt thật nhanh, gói quà rơi gọn vào miệng lân.
Mai say mê, chạy theo đoàn múa lân cho đến khuya mới về nhà. Có bữa bị
ba má la quá xá, nhưng Mai thích không chịu được. Hôm sau, đoàn múa lân
đi qua nhà, Mai lại len lén đi
xem.
- Mai ơi, con có thích ăn ổi không, mua về để làm cỗ nhé.
Trời ơi, những trái ổi bóng bẩy, mọng mọng trông thèm chảy nước miếng! Dĩ nhiên Mai cám ơn má rối rít.
Nhưng
đến hàng trái cây thì Mai lại thích mua những trái khác, má chìu Mai
mua thêm na và bưởi. Ở nhà đã có sẵn vài thứ trái cây tốt, tất cả sắp
được một mâm là ít. Trung Thu này má định cho cả nhà ăn Tết Trung Thu
thật to đó mà. Má và ba bảo ăn Tết Trung Thu đặc biệt mừng ngày loài
người đặt chân lên một hành tinh khác. Nghĩ đến đây Mai thấy hết cả
thèm. Sao mọi người, kể cả ba nữa lại dửng dưng trước chuyện xâm phạm
bất hợp pháp của mấy ông phi hành nhiều chuyện kia chứ? Mai hỏi dò má:
- Má này, sang năm mình có còn ăn Trung Thu nữa không má?
Má đang lựa mua thêm mấy chiếc bánh nướng, nghe Mai hỏi ngẩng đầu ngạc nhiên:
- Ủa, sao con hỏi gì lạ vậy, thì năm nào nhà mình chả mừng Trung Thu?
- Nhưng chắc sang năm hết ăn rồi má à.
Má cười:
-
Sao vậy, ba má tuy không dư dả gì cho lắm, nhưng ba má luôn luôn chú ý
đến những ngày vui của các con, không khi nào ba má quên đâu, đừng có lo
mà.
Không,
Mai không sợ điều đó. Má chả hiểu gì câu hỏi của Mai cả. Mai muốn nói
là Trăng đã mất đẹp rồi, câu chuyện cổ tích về huyền thoại tiên cung
không còn hấp dẫn được trẻ con nữa. Trung Thu chấm dứt từ đó. Mai kéo áo
má:
- Má mua xong chưa má?
- Ừ xong rồi đây. Để má trả tiền đã… Bao nhiêu đây bà hàng?
Đã trưa rồi, má không đi chợ trong. Cả hai mẹ con đi xích lô đạp về nhà. Mai vẫn cố diễn tả ý nghĩa câu hỏi vừa rồi của mình:
- Má ơi, con hỏi má câu này nhé, sang năm ăn Tết Trung Thu, mà có còn Trung Thu nữa đâu nào.
Ma chợt hiểu cười khì:
-
A, cô này sợ mất trăng đây mà. Nhưng thôi, để ba giải thích cho con
nghe. Câu chuyện cổ tích hằng năm về chú Cuội, Hằng Nga, chắc ba không
kể nữa. Để bù vào, năm nay, ba sẽ kể với con một câu chuyện.
- Chuyện gì vậy má? Con không tin là hay bằng chuyện Trung Thu đâu. Mà câu chuyện đó có ăn thua gì đến trăng của con đâu?
- Ừ, thì không dính dáng gì hết, nhưng lại mật thiết rất nhiều. Má với ba cùng bàn nhau về câu chuyện để kể cho con nghe đó.
- Má bật mí tí chút đi!
Má thong thả:
- Sao được, mà dù má có kể trước cũng không ích lợi gì. Phải có trăng, có bánh, có cỗ, câu chuyện mới nhiều ý nghĩa.
Mai nằn nì:
- Chút xíu thôi má.
-
Má nói không phải lúc mà. Con chỉ được biết là, nhờ câu chuyện đó,
những ý nghĩ của con mấy tháng nay sẽ tiêu tan và thay mới hết. Cái đó
mới lạ chứ.
Cái
đó lạ thiệt. Mai nghĩ mãi vẫn không ra. Mọi năm, những đêm rằm Trung
Thu là ba kể chuyện. Chuyện năm này, không giống chuyện năm kia. Khác
nhau và lý thú lắm, mặc dù cốt chuyện chỉ xoay quanh các nhân vật trên
cung Quảng. Đã có lần Mai biết ba đặt bày câu chuyện, đó là lần ba nói
rằng Hằng Nga mặc áo dài, đi guốc cao gót. Nhưng câu chuyện hay và cảm
động quá nên Mai mê luôn, không lý đến chi tiết có vẻ cuội kia. Còn lần
này, ba sẽ kể câu chuyện gì hà. Khó đoán thật. Mai nóng ruột, đứng ngồi
không yên. Chiếc xích lô cứ chậm rãi lăn bánh trong cái nắng dìu dịu, êm
ả buổi trung thu.
*
Hôm
nay là Trung Thu. Chiều xuống êm như ru. Trời xanh ngắt, không gợn một
giải mây. Vắng cả bóng diều lượn. Vắng cả bóng chim bay. Tất cả bầu trời
như đón chờ giờ kỳ diệu. Mặt trăng chưa lên sớm đâu. Thường thường,
Hằng Nga còn phải trau chuốt hình dáng, vóc ngọc, chú Cuội quét bớt
những chiếc lá đa khô, để ánh trăng xanh hơn, óng hơn. Trong khi ấy,
ngoài sân, ngoài ngõ, khắp xóm, tiếng trẻ con reo hò cười cợt vang vang.
Đâu đó, đã thấy lấp loáng ánh đèn lồng đủ màu. Bữa cơm chiều nhà Mai
sớm hơn ngày thường. Má vẫn còn dọn dẹp sau bếp. Ba và Mai bắc ghế ngồi
trước sân nhà. Đó đây vang vang tiếng trống bập bùng của các đoàn múa
lân. Khung
cảnh, màu sắc, âm thanh vẫn giống như những mùa Trung Thu trước. Nhưng
Mai không để ý gì hết. Chiếc bánh nướng hờ hững trên tay, Mai dõi mắt về
phía xa, nơi những chòm cây in hình sẫm tối lên nền trời hơi ửng xanh.
Có một chút sáng trong nào đó ở chân trời phía đông. Qua kẽ lá chập
chờn, hình như màu sáng đó càng lúc càng xanh hơn, trong hơn. Mai hy
vọng rồi ngờ vực. Có thể là ánh đèn từ dưới phố hắt lên. Mai quay nhìn
ba. Ba cũng đang chờ đợi, mắt cũng trông về phía chòm cây xa. Mai xích
lại gần ba. Hai bố con im lặng chờ đợi… Ô kìa, Mai như nghẹt thở, giữa
hai chảng cây, một mảnh vàng rực rỡ lấp ló. Một cơn gió thoảng qua, cành
cây lay động, mảnh vàng biến mất. Nhưng chòm cây lại óng ánh và sáng
hơn lên. Chung quanh Mai và trên một khoảng
trời, cái gì khoảng khoát và êm êm, thật trong, thật dịu dàng thuần
khiết.
- Trăng bắt đầu mọc rồi đấy.
Tiếng ba tươi vui như giòng nước chảy tràn. Mắt Mai long lanh nhìn bố.
- Đẹp quá ba ạ.
- A, con biết là trăng vẫn đẹp chứ. Bây giờ thì ba sẽ nói với con gái của ba điều này trong khi chờ trăng lên cao.
Mai
gật đầu. Chiếc bánh nướng bỗng thơm tho, hấp dẫn. Mai đưa bánh lên
miệng đồng lúc với ánh trăng đầu tiên dội lên tóc Mai bóng mướt.
-
Như con biết đó, từ ngàn xưa loài người đã thường ca tụng trăng thu.
Đêm sẽ bí hiểm, độc ác và xấu xa nếu không có trăng. Bởi vì trăng đẹp.
Ánh sáng đẹp, hình thức đẹp. Và nhất là cái vẻ dịu dàng, nên thơ và mát
tươi của trăng.
- Ba, chứ không phải trăng đẹp là nhờ Hằng Nga, nhờ thỏ ngọc, nhờ cây đa quí à?
-
Con lầm rồi, chú Cuội, chị Hằng, gốc đa chỉ là những tưởng tượng của
con người sau khi đã nhìn thấy mặt trăng. Vì trăng quá đẹp, quá dịu
dàng, nên con người muốn tô đậm thêm cái giá trị sẵn có của trăng bằng
những chuyện thần thoại hoang đường. Lẽ tất nhiên, đó phải là những câu
chuyện hay nhất, tuyệt diệu nhất. Lâu ngày, câu chuyện ăn sâu vào tiềm
thức mỗi người, rồi ai cũng cứ ngỡ là thật. Giả thử, ba nói tỷ dụ như
mặt trăng có Hằng Nga, có nguyệt điện thật, nhưng đứng ở dưới đất trông
lên lại chỉ thấy loang lỗ xấu xí, đen đủi, thì thử hỏi, những thi nhân
dưới đất có còn tưởng tượng được bao nhiêu điều hay đẹp
không. Ba chắc chắn là không. Nhất định, họ sẽ đi tìm cái khác đẹp hơn
để mà ca tụng. Con hiểu ý ba nói chứ?
Mai nhanh nhẩu gật đầu:
-
Con hiểu rồi ba ạ. Ý ba muốn con hãy nhìn vào sự thật, hãy nhận được
chân giá trị của một vật. Làm một người trông nhìn về một vật ở xa, chứ
đừng đứng trên một vật mà lại dùng ý nghĩ của một người ở xa nhìn đến.
Bằng cớ là bây giờ mặt trăng vẫn đẹp, mãi mãi vẫn đẹp vẫn tròn và sáng
rỡ trong đêm trung thu năm nay.
Ba kêu lên:
-
Trời ơi, con gái ba thông minh quá! Con nói đúng. Dù ai có lên mặt
trăng, có nhìn thấy sự thực phũ phàng, đánh ngã tất cả huyền thoại về
mặt trăng, thì nguyên thủy mặt trăng vẫn đẹp, vẫn dịu dàng như xưa.
Chúng ta lại có những giấc mơ khác, tiến bộ hơn, khoa học hơn, mà nét mỹ
thuật vẫn không mất được.
Mai
quay lại nhìn mặt trăng. Hình dáng tròn xoay, sáng rỡ mát tươi hằn vài
đốm sẫm trông như tàn xòe của cây đa. Một ý nghĩ vụt đến, Mai bật cười
hóm hỉnh nhìn bố:
- Ba ơi, con có thể tin một cách khác được không?
Mai nói luôn một hơi không kịp để bố trả lời:
-
Đôi khi có Hằng Nga, chú Cuội thật trên cung trăng ba à. Nhưng họ không
thèm ra mặt đó thôi. Hằng Nga có phép biến hóa. Cho nên khi các phi
hành gia lên mặt trăng, tất cả đều biến đi và hóa cảnh trên mặt trăng
thành hoang vu, kỳ bí.
Ba bật cười to:
-
Trời ơi, lại tưởng tượng rồi. Đó con thấy không, trí tưởng tượng của
con người thật kỳ diệu. Mất huyền thoại này, họ bày ra huyền thoại khác.
Trước cái đẹp rõ ràng, có ai lại nỡ nhìn và nghĩ những điều trái ngược
đâu. Trăng đẹp thì muôn đời trăng cứ đẹp, làm gì trăng cũng tuyệt đẹp.
Ba nhìn mặt trăng vàng óng, nhìn những bóng cây như mọng nước, rồi chép miệng:
- Đẹp thật con à.
Mà
đẹp thật, từng suối ánh trăng chan hòa khắp nơi, nhuộm xanh không gian,
làm mờ những vì sao lấp lánh chung quanh. Thỏ Ngọc đã rủ mình đứng
trước cửa Nguyệt Cung. Hằng Nga xõa tóc múa khúc Nghê Thường. Chú Cuội
già đang cười cợt theo câu hát của lũ trẻ con đầu xóm:
Ánh trăng sáng ngà,
Có cây đa to
Có thằng Cuội già
Ôm một mối mơ, ôm một mối mơ.
Cuội ơi ta nói Cuội nghe…
KIM HÀI
(Sóng Vàng)
(Trích từ bán nguyệt san Tuổi Hoa số 208, ra ngày 1-9-1973)
